कोयना धरण

koyna dam

कोयना  धरण  हे  एक  महत्वाचे  धरण  आहे  व  महाराष्ट्रा  मधील  प्रमुख  धरण  आहे . कोयना  धरणा  मुळे  महाराष्ट्र  प्रकाशमय  व  सिचन  युक्त  झाले  आहे. कोयना  धरण  मधील  आजू  बाजूचा  परिसर  खूप  चांगला  आहे  व  तसेच  यथील  कोयना जलविद्युत प्रकल्प  पाहण्या  साठी  पर्यटन  खूप  मोठ्या  प्रमाणात  येत  आहे . आपण  या  आर्टिकल  मध्ये  कोयना धरणाचा इतिहास  बघणार आहोत . 

कोयना  धरण  हे  इसवी सन १९६३ मध्ये  बांधून  पूर्ण  करण्यात  आले  कोयना  धरण  हे  महाराष्ट्र  मध्ये  सातारा  जिल्या  मध्ये  पाठन  या  तालुक्यात  आहे. कोयना  धरण  चा  मुख्ये  हेतू  हा जमीन  सिचना  साठी  व  वीजनिर्निती  साठी  केला  जातो . कोयना  हा  धरण  महाराष्ट्र  मधील  मोठ्या  धरण  पैकी  एक  आहे. कोयना  धरण  हे  कोयना  नदी  वर  वसले  आहे. कोयना  धरण  च्या  साह्याने मोठ्या  प्रमाणात  वीजनिर्मिती हि  केली जाते  त्या  मुले या  धरण  ला  महाराष्ट्रची  जीवन  रेखा  असे  म्हणतात. 

कोयना धरणाचा इतिहास 

कोयना  हि  कुष्णा  नदी  ची  प्रमुख  उपनदी  कोयना  या  नदी   चे  उगमस्थान  हे  महाबळेश्वर मध्ये  आहे  कोयना  नदी  हि  सहयाद्री  मध्ये   किमान  ६५ किलोमीटर  अंतर  चा  प्रवास  हि  कोयना  नदी करते  या  भाग  मध्ये  खूप  पाऊस  पदाच्या  या  मुले  पुराची  स्तिती  निर्माण  होयची  तर  दुसरीकडे  महाराष्ट्र  मध्ये  काही  ठिकाणी  पाऊस  न  पडल्या  मुले  दुष्काळ  स्तिती  निर्माण  होत. यामुळे  शेती  च्या सिंचना  साठी  म्हणून  कोयना   धरण  बांधण्याचे  ठरले  पण  परत  वाढत्या  वीज  मागणी मुले  जलविदुत  प्रकल्प  करण्याचे  हे  कामास  सुरवात  झाली. 

कोयना  प्रकल्प  हि  मूळ  कल्पना  ब्रिटिशांची  सण  १९१० ते १९१५  मध्ये टाटा  या  कंपनी  ने सर्वे   केला  पण  त्या  वेळी झालेले पहिले  व  दुसऱ्या  महायुद्ध  मुले या  प्रकल्पला  अनेक  अडचणी आल्या  या  नंतर  १९४५ साली  बोंबे  इलेक्ट्रिक या  कंपनी  ने सर्वे  केला  व १९५३ साली  या प्रकल्प  ला भारत सरकार  तर्फे   मान्यता  मिळाली व  या  प्रकल्प व  प्रकल्प  मध्ये आडवे  येणारे  गावाचे  पुनर्वसनाचे  कामास सुरवात  झाली. अखेर  १९५४ साली  मुख्येमंत्री  मोरोजी  देसाई  यांच्या  असते कोयना  प्रकल्प   चे भूमिपुजन  झाले. व या  नंतर  प्रत्यक्ष्यात  कामास  सुरवात  झाली. 

  १९६० साली  पहिले व दुसऱ्या  टपाचे  काम  पूर्ण  झाले त्यावेळी  भारताचे  पंतप्रधान  यांनी  या  प्रकल्प  ला भेट  दिली  होती  १९६४ मध्ये  कोयना धरणाचे  काम  हे  पूर्ण  झाले  पण  १९६१ पासूनच  या  प्रकल्प  मध्ये  पाणी साठवण्यास सुरवात  झाली कोयना  धरणाची  लांबी हि ८०७. ७२ मीटर  इतकी  असून  उंची  हि  १०३. ०२ मीटर  एवढी  आहे.  हे  धरण महाराष्ट्र  मधील  सर्वाधीक  उंच  आहे. कोयना  धरण  ची  साठवण  क्षमता  हि २७९७. ४ दशलक्ष  घनमीटर  एवढी  आहे .  कोयना  धरण  बांधण्याचा  प्रकार  हा  रबर  काँक्रीट  आहे.  या  धरणाला  ६ वक्राकार  दरवाजे  आहेत. या दरवाज्या   मधून  ज्या  वेळी  धरण  पूर्ण  भरते  त्या  वेळी  पाणी  सोडले  जाते.

कोयना  धरण जलविद्युत प्रकल्प  

कोयना  धरण  व जलविदुत  हे  महाराष्ट्र  साठी शुक्तिपीठ  आहे. आज  वर्तमान  काळ मध्ये महाराष्ट्र  राज्यातील  एकूण जलविदुत  निर्मितीपैकी  सुमारे ५९  टक्के  वीज  हि  कोयना  प्रकल्प  महाराष्ट्र  मधील  जनतेला  पुरवत  असतो  १९६२ पासून  महाराष्ट्र्र  मधील  अंधार  दूर  करून  प्रकासमए करण्या  साठी  मोठी  भूमिका  आहे. कोयना  या  धरण  वर  २० मेगावॅट  चे  २ टर्बाइन , ७० मेगावॅट  चे  ४ टर्बाइन , ७५ मेगावॅट  चे  ४ टर्बाइन ,८० मेगावॅट  चे  ४ टर्बाइन, २५० मेगावॅट  चे  ४ टर्बाइन  असे  एकूण  १० टर्बाईन  बसवले  आहेत.  १९६०  मेगावॅट  एवढी  प्रचंड  वीजनिर्मिती  कोयना  प्रकल्प  मधून  तयार होते. 

कोयना धरणा  मध्ये वीज निर्मिती कशी केली जाते

धरणा  मध्ये  पाणी   जे  साठवले  जाते  त्यास   स्थिर ऊर्जा  असे  म्हणतात  ज्या  वेळी  पाणी  विशिष  असे  केलेल  वाट  या  वाटेचे  असी  रचना  केली  जाते  कि  पाण्याची  गती  हि  वाढले  जाते  व  अश्या  रचणे  मधून जेव्हा  पाणी  वाहते त्या  वेळी  त्या  स्थिर ऊर्जा  चे   रूपांतर हे  गतिज  ऊर्जा  मध्ये   होते व  ज्या  वेळी  टर्बाइन  च्या पाट्या  वर  पाणी  धडकते  व  पाते  फिरू  लागतात  त्या  वेळी गतिज  ऊर्जा  चे  रूपांतर  हे  यांत्रिक  ऊर्जा  मध्ये  होते  व  या  मध्ये  ज्या  वेळी  चुंबक  सोबत  असलेली  तांबाची  कॉल  या  मुले  घर्षण  निर्माण  होते  व विजेची  निर्मिती  हि  केली  जाते.