Hindu Dharma 33 koti dev: धक्कादायक सत्य उघड! खरंच करोड देव आहेत का?

hindu dharma 33 koti dev या संकल्पनेभोवती अनेकदा गैरसमज दिसून येतात. भारतीय सनातन धर्मामध्ये या ३३ कोटी देवांचे (प्रकारांचे) खूप महत्त्व आहे, आणि या लेखात आपण याच ३३ प्रकारच्या उच्च देवतांबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत. hindu dharma 33 koti dev या शब्दाचा खरा अर्थ समजून घेणे महत्त्वाचे आहे, कारण ‘कोटी’ या संस्कृत शब्दाचे दोन अर्थ आहेत: एक ‘करोड’ (१,००,००,०००) आणि दुसरा ‘प्रकार’ किंवा ‘उच्चतम’.

हिंदू धर्म, हा भारतीय उपखंडातील सर्वात मोठा आणि महत्त्वाचा धर्म वा जीवनपद्धती आहे. [आणखी वाचा:महाकुंभ 2025 मध्ये काय विशेष आहे?] आजही सनातनी हिंदू लोक स्वधर्माचा ‘हिंदू’ असा उल्लेख करतात. संस्कृत भाषेत याचा अर्थ ‘शाश्वत मार्ग’ असा होतो. निरीश्वरवाद, सर्वेश्वरवाद, अनेकेश्वरवाद, एकेश्वरवाद, नास्तिकता – अशी सर्व रूपे या धर्मात एकत्रितपणे दिसतात. अनेक विद्वानांच्या मते, हिंदू धर्म हा विविध भारतीय संस्कृती आणि परंपरांचे संमिश्रण आहे, ज्याचा कोणीही संस्थापक नाही.

३३ कोटी देव: संकल्पना आणि महत्त्व

३३ कोटी देव या शब्दाचा उल्लेख संस्कृतमध्ये लिहिलेल्या वेद, पुराणे आणि अन्य ग्रंथांमध्ये आढळतो. या कोणत्याही ग्रंथात ‘३३ करोड’ या शब्दाचा उल्लेख नाही, तर तो उल्लेख ‘कोटि’ या शब्दाचा आहे. त्यामुळेच कदाचित ‘कोटि’ शब्दाचा अर्थ ‘करोड’ असा समजला गेला. परंतु, संस्कृतमध्ये ‘कोटि’ या शब्दाचा अर्थ केवळ ‘करोड’ असा होत नाही, तर तो ‘उच्चतम’, ‘सर्वोच्च’ आणि ‘अत्यंत’ असाही होतो. शून्याच्या शोधामुळे भारतीय गणितज्ञांनी मोठ्या संख्या लिहिण्यास सुरुवात केली आणि १,००,००,००० ला ‘कोटी’ असे नाव रूढ झाले. पण hindu dharma 33 koti dev म्हणजे ३३,००,००,००० ही देवतांची संख्या नसून, ते ३३ प्रकारचे उच्च देव आहेत. सामान्य भाषेत ‘कोटी’ शब्दाचा दुसरा अर्थ ‘करोड’ असल्यामुळे ३३ करोड देवी-देवता असल्याची मान्यता प्रख्यात झाली, जो एक गैरसमज आहे.

या तेहतीस कोटी/प्रकारच्या देवांमध्ये मुख्यतः आठ वासू, अकरा रुद्र, बारा आदित्य आणि दोन अश्विनीकुमारांचा समावेश होतो. काही ठिकाणी ३३ कोटी देवांमध्ये इंद्र आणि प्रजापतीला बारा आदित्यात न ठेवता, दोन अश्विनीकुमारांऐवजी गणले गेले आहे.

बारा आदित्य: हिंदू धर्मातील १२ देव

आदित्य हे देवांचे एक महत्त्वाचे गण आहेत, जे विश्वाचे विविध पैलू नियंत्रित करतात. त्यांना सामाजिक वर्तणुकीचे प्रतीक देखील मानले जाते.

संदर्भ: [https://en.wikipedia.org/wiki/Adityas]

बारा आदित्यांची नावे आणि त्यांचे महत्त्व:

1. अंशमान (हिस्सा): वस्तूंचे किंवा ज्ञानाचे विभाजन करणारा.
2. अर्यमन (श्रेष्ठता): मानवी समाजातील श्रेष्ठता आणि नियमांचे पालन करणारा.
3. इंद्र / शक्र (नेत्रत्व): देवांचा राजा आणि नेतृत्वाचे प्रतीक.
4. त्वष्टृ (कौशल्य/कला/शिल्प): निर्मिती आणि कलाकौशल्याचा देव.
5. पर्जन्य: पाऊस आणि ढगांचा देव, जो पृथ्वीला जीवन देतो.
6. पूषन (समृद्धि): पोषण, समृद्धि आणि मार्गांचे रक्षण करणारा देव.
7. भग (धरोहर): संपत्ती, भाग्य आणि वारसा देणारा.
8. मित्र (मित्रता/ सहयोगी): मित्रत्व, करार आणि सहकार्याचे प्रतीक.
9. वरुण (भाग्य): जल, समुद्र आणि नैतिक नियमांचा देव.
10. विवस्वत् (सामाजिक नियम): सामाजिक नियमांचे आणि प्रकाशमान अस्तित्वाचे प्रतीक.
11. विष्णू / वामन (ब्रम्हांडीय नियम): विश्वाचे पालनकर्ता आणि वैश्विक नियमांचे रक्षण करणारा. (भगवान विष्णू आणि त्यांच्या अवतारांबद्दल अधिक जाणून घ्या.)
12. धाता / प्रजापती: निर्माता आणि विश्वाचा आधारस्तंभ.

अकरा रुद्र: शिवाचे विविध पैलू आणि त्यांचे महत्त्व

रुद्र हे देवांचे असे स्वरूप आहेत, जे विध्वंसक तसेच कल्याणकारी दोन्ही भूमिकांमध्ये दिसतात. ते शिवाचेच विविध पैलू मानले जातात.

अकरा रुद्रांची नावे आणि त्यांचे महत्त्व:

• पाच अमूर्तः (निराकार): हे रुद्राचे निराकार स्वरूप आहेत.
  1. आनंद: परम सुख आणि समाधानाचे प्रतीक.
  2. विज्ञान (ज्ञान): उच्चतम ज्ञान आणि बुद्धीचे प्रतीक.
  3. मानस (विचार): मन आणि विचारांचे प्रतीक.
  4. प्राण (श्वास किंवा जीवन): जीवनातील ऊर्जा आणि श्वासाचे प्रतीक.
  5. वाक (भाषण): वाणी आणि अभिव्यक्तीचे प्रतीक.
• शिवाचे पाच नावेः हे रुद्राचे साकार, शिवरूपी स्वरूप आहेत.
  1. ईशान (वैभव): समृद्धी, ईशान्य दिशेचा स्वामी.
  2. तत्पुरुष: पुरुष तत्वाचे प्रतीक, ध्यान आणि तपस्येशी संबंधित.
  3. सद्योजात (नवजात किंवा जन्म घेतलेला): त्वरित जन्म घेणारा, निर्मितीचे प्रतीक.
  4. वामदेव: सुंदर स्वरूप आणि वाम मार्गाशी संबंधित.
  5. अघोरा: भयावह परंतु कल्याणकारी स्वरूप, अज्ञानाचा नाश करणारा.
• आणि आत्मा: हे अकरावे रुद्र, सर्व सजीवांमध्ये वास करणारा अविनाशी ‘आत्मा’.

अष्टवसू: निसर्गातील ८ देव आणि त्यांचे कार्य

अष्टवसू हे निसर्गाच्या आठ मूलभूत घटकांचे प्रतीक आहेत, जे पृथ्वीवरील जीवनासाठी आवश्यक आहेत.

अष्टवसूंची नावे:

1. अपस (जल): पाण्याचे प्रतीक, जीवनाचा आधार.
2. ध्रुव (ध्रुव तारा): स्थिरता आणि अचलतेचे प्रतीक.
3. सोम (चंद्र): चंद्राचे प्रतीक, शीतलता आणि पोषणाचे दाता.
4. धरा (भुमी): पृथ्वीचे प्रतीक, आधार देणारी आणि धारण करणारी.
5. अनिल (वायू): वाऱ्याचे प्रतीक, ऊर्जा आणि गतीचा स्त्रोत.
6. अनल (अग्नि): अग्नीचे प्रतीक, ऊर्जा आणि शुद्धीकरणाचे साधन.
7. द्यौस (अंतरिक्ष): आकाशाचे प्रतीक, सर्व काही सामावून घेणारे.
8. प्रभास (सुर्योदय): सूर्योदयाचे प्रतीक, प्रकाश आणि नव्या सुरुवातीचा दाता.

दोन अश्विनीकुमार: आरोग्य आणि विज्ञानाचे वैदिक देव

अश्विनीकुमार हे दोन जुळे वैदिक देव आहेत, जे औषध, आरोग्य, वैद्यक आणि विज्ञानाशी संबंधित आहेत. त्यांचा ऋग्वेदात ‘अश्विनौ’ नावाने उल्लेख आहे. ते देवांचे वैद्य म्हणून ओळखले जातात आणि त्यांना सौंदर्य, आरोग्य आणि नवजीवन प्रदान करणारे मानले जाते.

अधिक वाचा: [https://vedabase.io/en/library/]

निष्कर्ष

अशा प्रकारे, hindu dharma 33 koti dev ही संकल्पना ‘करोड’ या संख्येऐवजी ‘प्रकार’ किंवा ‘श्रेणी’ दर्शवते. हे बारा आदित्य, अकरा रुद्र, आठ वसू आणि दोन अश्विनीकुमार मिळून एकूण ३३ उच्च देवतांचे प्रतिनिधित्व करतात, जे विश्वाच्या विविध पैलूंचे आणि निसर्गाच्या शक्तींचे प्रतीक आहेत. या देवता केवळ आकडेवारी नसून, त्या हिंदू धर्माच्या विशाल आणि वैविध्यपूर्ण आध्यात्मिक आणि तात्विक संरचनेचा अविभाज्य भाग आहेत. हा लेख तुम्हाला hindu dharma 33 koti dev या संकल्पनेबद्दलचे गैरसमज दूर करण्यास मदत करेल अशी आशा आहे.